Etkili, doğru ve iyi fotoğraflar çekebilmek için aynı zamanda iyi bir fotoğraf okuru da olabilmek gereklidir. Her fotoğraf bir anlam ifade eder ancak her fotoğrafı istenilen niteliklere göre çekebilmek ve etki yaratabilmek için bazı ölçütler olduğunu biliyoruz. İşte oluşturulmak istenen bu ölçütleri değerlendirebilmek fotoğraf okumanın önemli bir unsurudur.

FOTOĞRAF OKUMA; fotoğrafın ne anlattığı, özdeki hikâyesi ve sergilenen biçim dünyasının, kompozisyon yapılanmasının çözümlenmesidir. Görüntü içerisindeki unsurların (içerik, biçim, teknik ) betimlenmesi ve bu betimlenen unsurların ışığı altında “anlamın ortaya konulması ” , görüntüden “anlam üretilmesi ” işlemidir. Fotoğraf okuma; bir nevi fotoğrafın eleştirisini yapmaktır. ELEŞTİRİ; betimlemeden yargıya kadar olumlu/olumsuz geniş bir okumayı içerir. Fotoğraf eleştirisi; o fotoğrafı sorgulayarak daha farklı bakmayı, algı, imge ve yaratıcılığı kullanarak fotoğraf üzerinde aydınlatıcı bilgiye sahip olmayı sağlamaktır.

Fotoğraf okuma üzerine birçok yaklaşım ve metod vardır. En anlaşılır olanları kompozisyonun yapısal ve fotoğrafik ( estetik, görsel) öğeleri üzerinden yapılanlarıdır. Çok sık kullanılan Feldman yönteminden yola çıkarak fotoğraf okuma yöntemini anlamaya çalışalım. Edmund Burke Feldman, Amerikalı bir editör ve sanat eleştirmenidir.

 Feldman yöntemi; 

• Betimleme
• Çözümleme
• Yorum
• Yargı

Feldman yöntemi bu dört aşamayı içeren bir yöntemdir. Fotoğrafın teknik, biçim, içerik açısından incelenmesidir.

Betimleme ve çözümlemede doğru bir algıya ulaşmaya çalışırız.

Yorum ve yargıda ise fotoğrafın teması ve başarısına ilişkin doğru bir sonuca ulaşırız.

Bu yöntemle bir fotoğrafı görme, biçimsel olarak irdeleyebilme ve değer biçebilme yeteneği kazandırılmaya çalışılmaktadır.

BETİMLEME

Fotoğrafta ne görüyorsun sorusunun cevabı aranır. Görünür şeylerin gerçeğe uygun olarak listelenmesi aşamasıdır. (İlk koşul fotoğrafa dikkatli bir şekilde bir süre bakmaktır )

Nesneler olarak fotoğrafta ne var, ne yok ona bakıyoruz. (Kesinlikle anlam aramıyoruz! )

Bu aşamaya KABA SAPTAMA da diyebiliriz. Kabadan detaya gitmenin ilk aşaması. Neler gördüğümüzü, nesneleri birbiriyle bağ oluşturmadan anlatmak aşamasıdır. Yanlışlardan biri direkt yoruma gitmektir.

Bu aşamanın amacı, acele etmekten uzaklaşarak yavaşlamaktır. Bu yavaşlık bilgi objelerinin, ayrıntılarının tamamını görmemizi sağlar. Aceleleci yargılarda bulunmamamıza yardım eder. Nesnel olunmasına dikkat edilmelidir.

ÇÖZÜMLEME

Fotoğrafın biçimsel düzenlenmesinin okunması aşamasıdır. Yani fotoğrafın teknik diline bakma aşaması. Bu dili oluşturan kompozisyon öğelerine bakıyor, yerleştirme yöntemlerini belirliyoruz. Gene duygulardan bağımsız davranıyoruz. Biçimsel, teknik analizimizi yapıyoruz.

Bu aşamada betimleme bölümünde vermiş olduğumuz cevapların her biri birbiriyle nasıl bir ilişki sergiliyor ondan bahsediyoruz. Karmaşık bir bölümdür. Çünkü betimleme bölümüyle benzerlik taşır ve iç içe geçebilir. Bu karmaşayı engellemek için kompozisyon prensiplerine odaklanmak gerekir.

Kompozisyon kriterlerine kısaca değinelim

DÜZENLEME ÖĞELERİ (Yapısal)

• Alan derinliği
• Hareket
• Doku
• Doğrultular-yönler
• Perspektif
• Hacim
• Renk
• Leke
• Uyum
• Alan
• Kütle
• Ritm
• Şema
• Katman
• Simetri
• Zıtlık

DÜZENLEME İLKELERİ (Görsel)

• İlgi merkezi
• Bakış açısı
• Oran
• Yerçekimi
• Bütünlük-birlik
• Ana öğe-
• Yardımcı öğeler
• Belirginlik
• Denge
• Vurgu
• Ufuk çizgisi
• Işık
• Arka plan
• Kompozisyon vurgusu

YERLEŞTİRME YÖNTEMLERİ

• Altın oran
• Üçgen yerleştirme
• Diagonal yerleştirme
• Dairesel yerleştirme
• Çizgisel yerleştirme
• Merkezci yerleştirme
• Derinlikli yerleştirme

Bu öğelerle ilgili soru oluşturarak fotoğrafın içine girmeye başlanır. Eser nasıl düzenlenmiş sorusuna cevap aranır

Kompozisyon bir fotoğrafın her şeyidir diyebiliriz. Kompozisyon hatalı ise tüm teknik şartlar karşılanmış olsa bile fotoğraf değerini kaybeder. Amaç anlatımdır. Kompozisyon bu anlatım için bir araçtır. Kompozisyon öğeleri de kompozisyonun anahtarıdır.

Usta işi bir fotoğrafta hem biçim hem de içerik güçlüdür. Fotoğrafın anlamı yansıttığı göstergelerin içinde saklıdır. Ancak bu göstergeler anlaşılabilir düzeyde olmalıdır.

Fotoğrafik görüntülerin anlamı, yorumlamaya açık sadelikte ve estetik yetkinlikte verilmelidir.

YORUM

En önemli aşamadır. Betimleme, çözümleme doğru yapılırsa yorumun başarısı artar. Bu aşama en ucu açık, yoruma açık bölümdür ve fotoğrafın izleyici ile olan iletişiminin ifade edildiği bölümdür.

-Bu fotoğraf ne anlatıyor? sorusu cevaplanmaya çalışılır.

-Fotoğrafçı ne söylemek istiyor?

Anlam verebilme aşamasıdır.

Fotoğrafın içerik anlamına bırakılmasıdır.

Önemli olan elde edilen bilgilerin, temelde ana duygunun ve anlatılmak istenenin açıklamasını kolaylaştırıcı bir işlev olmasıdır.

Yorumlar ; betimleme ve çözümlemede elde edilen gerçeklere ve ipuçlarına dayanmalıdır. Bunlar üstünden sonuçlara doğru gitmektir.

–Fotoğraf ne anlatmaya çalışıyor?

–Fotografçı bu fotoğrafı neden çekmiş, ne yapmaya çalışmış

–Fotoğrafa bakarken ne düşünüyorsun?

–Ne anlama geliyor?

–Ne gibi hisler uyandırıyor v.b sorularla yorum kısmı genişletilebilir.

Bu gibi sorularla bu aşama ucu açık, daha eğlenceli bir biçimde fotoğrafın yorumlandığı bölümdür. Kısaca fotoğrafın duygusuna varmaya çalışma aşaması diyebiliriz. Henüz bu aşamada, fotoğraf  hakkında yargıya varılması uygun değildir. Ancak olabildiğince kişisel yorum ve ifadeler kullanılabilir.

YARGI

Bu fotoğraf başarılı mı değil mi sorusunun cevabı bulunmaya çalışılır. Değer biçilme aşamasıdır. Önce artistik değerine karar verilir. Bu arada kişisel fikirler ön plandadır. Neyi sevip sevdiğinize karar verirsiniz. Birikimlerimiz ölçüsünde, fotoğrafik tekniği üzerinde düşünür, bizde bıraktığı etkiyi yargımıza taşırız.

Fotoğraf okuma süreci sonrası herkeste aynı sonucu beklemek yanlış olur. Bir fotoğrafa baktığımızda farklı yorum ve yargıların olabilmesi doğaldır. Ancak nihayetinde ortak bir paydada buluşulması gerekir.

Bunun için fotoğrafın dilinin öğrenilmesi ve okuma için analitik yöntemlerin izlenmesi gerekir

Betimleme (Kaba saptama) :

Ön planda su içerisinde yer alan bir model ve sazlıklar var. Arka planda kayık içerisinde yer alan iki model mevcut. Aynı zamanda su üstündeler.

Çözümleme (Teknik Okuma) :

Fotoğraf hayatın normal akışı içerisinde bir hareketi ortaya koyması ve fotoğrafçının konuya hiçbir müdahalesinin olmaması sebebiyle Pasif Düzenlemeyi işaret ediyor.

Konu, fotoğraf yüzeyinde oldukça belirgin bir şekilde ifade edildiği için Kapalı Kompozisyon

Dikey bir çerceve tercih edilmiş. Dikey çerçeve hareketi, hiyerarşiyi güçlendirmek açısından balıkçıların anıtsal emeği adına doğru bir tercih.

Yüksek bakış açısı tercih edilmiş. Bu tercih bütün grafik değerleri ortaya koymaktadır. Bu yüksek açı nedeniyle fotoğrafa dahil edilmeyen ufuk çizgisine ihtiyaç duyulmamış.

Fotoğraf çerçevesi seçilirken konuya olabildiğince odaklanıldığı ve mekan dışındaki diğer nesnelerin fotoğraftan ayıklandığı, SADELİK öğesinin fotoğrafta hakim olduğu görülmektedir.

Gün ışığı olanakları kullanılmış. Hafif sert fakat yatık ve yanal bir güneş ışığı geldiğini görmekteyiz. Işığın sertliği nedeniyle kontrast değerler ön plana çıkarılmış, detaylar hafif kaybedilmiş. Bu nedenle TERS  IŞIK grafiği değerinde KONTRASTLIK oluşturulmuş. Bu değer siyah- beyaz seçimiyle fotoğrafın dramatik etkisini güçlendirmiştir.

Su üzerindeki sazlıklar ve yansımaları etkili çizgisel bir RİTİM içerisinde yerleştirilmiş ve zengin bir DOKU yaratmış. Hafif dairesel eğimleri dikey kadrajın sertliğini yumuşatmıştır.

Ön plan ve arka plan arasındaki derinlik espası ve kayık içinde çalışan modellerin bakış yönüne doğru verilen boşluk oldukça etkili. Sazlıkların bittiği paralel çizgi ortalama 2/3 den geçmektedir. Sazlık olmayan ve açık olan yüzey çerçevenin 1/3 oranında kullanılarak doğru bir konuma çekilmiş.

Kayık ve içerisindeki insanların LEKE ağırlığı ön plandaki modelle DENGELENMİŞ. Sazlıkların orta değerdeki lekesiyle de yumuşatılmış.

Kayığın yerleştirildiği yer dikey kadraj için İLGİ MERKEZİ konumundadır ve aynı zamanda kompozisyona HAREKET kazandırmaktadır.

Modellerin nerdeyse tamamı BAKIŞ YÖNÜ olarak yaptıkları işe odaklanmış ve ağdan çıkacak balığı bekliyorlar.

Modeller arasında hareket zıtlığı ayakta/eğilmiş/suda ve oturmuş şeklinde olmaları, fotoğrafa insanlar üzerinden kontrast bir ritim kazandırmış. Modellerin noktasal değerlerini bir çizgi ile buluşturduğumuzda ortaya geometrisi güçlü, belirgin bir yapısal üçgen çıkarmaktadır.

Yorum :

Fotoğrafta, balıkçıların dramatik emeğini ve zorlu çalışma koşullarını, yaşamlarından bir kesitin etken bir öyküye dönüştüğünü, estetik ve kompozisyon öğeleri ile birlikte görüyoruz. Bunlar fotoğrafta anlatılmak istenen duyguyu da güçlendiriyor . Benim için oldukça etkili bir fotoğraf.

Yargı :

Beğendim ve sevdim.

Biçimsel dil kullanımı, kompozisyon yerleştirme ve vermek istediği duyguyu doğru net ve estetik bir şekilde vermesi açısından dengeli ve başarılı bir fotoğraf .

Fotoğrafa ilk baktığımız da merdiven üstünde bir model, elinde bir metal kesme makası ve demir kaplı bir duvar görüyoruz. Modelin kafasında baret var.

Pasif düzenleme ve kapalı kompozisyon tercih edilmiş.

Kompozisyonun önemli bir kesimi ustanın çalışma anı üzerine odaklansa da, yüz ifadesindeki gerilim ve zorlanma fotoğrafa portre değeri de kazandırmakta. Modelin fiziki olarak yaptığı hareketin dinamizmi fotoğrafa anıtsal bir yapı kazandırmış.

Gerilimi ve dinamizmi destekleyen konuya olan vurguyu güçlendiren yatay çerçeve seçimi oldukça doğru.

Bu çerçeve seçimi modelin dikey yapısıyla kontrastlık sağlaması açısından fotoğrafa hareket kazandırıyor.

Fotoğrafta yapısal bir derinlik espası olmadığı ve yüzeye çekilmiş bir espas değerlendirmesi üzerinden kompozisyon kurulduğu görülüyor. Ancak dramatik derinlik etkileyici. Koyu / açık dengesi ve koyu fondaki sadelik içerisinde model açık bir leke olarak vurgulanmış, tüm ilgi modelin üzerine çekilmiş. Bu ilgiyi desteklemek adına model ve yaptığı iş sol üst ilgi merkezine yerleştirilmiştir. İlgi merkezleri üzerinden değerlendirildiğinde modelin bastığı, destek aldığı merdiven basamağı sol alt ilgi merkezindeyken, kestiği demirin oluşturduğu gerilim de sağ üst ilgi merkezine yakındır. Bu anlamda fotoğrafta ciddi bir ilgi merkezi varyasyonu oluşturulmuş.

Koyu fon üzerindeki demirlerle oluşan yatay/ dikey çizgiler ile noktaların oluşturduğu ritm ve kontrast zenginlik fotoğrafa yapısal bir zenginlik katmış.

Modelin kullandığı makasla, kesilen demirin eğimi ve ayaklarındaki açıklıkla oluşan diyagonal  eğrilerin ritmi, üçgenler, şemalar fotoğrafın bütünüyle kontrast bir ilişki yaratarak konuya olan vurguyu destekliyor.

Renk dengesi oldukça etkili kullanılmış. Makas ve barette yer alan mavi renkle modelin üzerinde yer alan turuncu yeleğin oluşturduğu kontrast armoni yine model üzerindeki mesleki gerilimin etkisini arttırıyor.

Aşağıdan yukarıya doğru bir bakış açısı tercihi dramatik emek fotoğrafını anıtsal bir biçimde etkiliyor. Yorum sizin.

ÖZGÜL TÜZÜNER

Kaynaklar:

Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayını No: 2553 Temel Fotoğrafçılık (fotoğraflar ve yorumları)